Een symfonie van leegstaande gebouwen in Sint-Petersburg

March 26, 2014 in architectuur, sint-petersburg

Een paar jaar geleden, toen ik in Sint-Petersburg nog met enige regelmaat op het Vasili Eiland rondzwierf, kwam ik op de Kozjevennaja Linija (niet de mooiste straat van de stad) langs een stoffig, maar intrigerend pand. Er stond een deur open … Ik liep een marmeren trap op, maar veel verder kwam ik niet. Er waren filmopnames gaande. Dat was deze trap:

Ik kwam de trap tegen op de site van Jevgeni Mironenko, waar regelmatig prachtige fotoseries staan van leegstaande gebouwen, vooral in Sint-Petersburg, in meer of mindere staat van verval. Zo kwam ik erachter waar die trap zoal naartoe leidde. Het huis behoorde ooit toe aan de gebroeders Broesnitsyn. Het pand wordt voor het eerst genoemd in 1844, het werd in 1884 verbouwd door architect A. Kovsjar – voor die Broesnitsyns.

Ook mooi: het gebouw van de Eerste Russische Verzekeringsmaatschappij, aan de Bolsja Morskaja Ulitsa 40 (architecten: Joeli en Leonti Benois). Hier ben ik nooit binnen geweest, zelfs niet even de trap op, maar dankzij de site van Jevgeni, kunnen we er een kijkje nemen. Vanaf 1924 was er een HBO-instelling voor de bouw in gevestigd, sinds 2009 staat het leeg.

We blijven op de Bolsjaja Morskaja, waar op nummer 32 het verlaten gebouw staat van de Russische Bank (architect: Viktor Sjreter). Met dezelfde, later opgehangen klok (zie de voorlaatste foto in de serie hieronder) als in het gebouw van de Eerste Russische Verzekeringsmaatschappij.

Hier nog even apart die prachtige koepel aan de buitenkant:

Ik krijg er geen genoeg van. Jevgeni Mironenko gaat ook gebouwen in die van recentere datum zijn. Wat te denken van hotel Severnaja Korona aan de Karpovka. Met de bouw werd begonnen in 1988, gasten zijn er nooit geweest:

De verlaten gebouwen heeft Jevgeni hier op zijn site op een rijtje gezet.

De tien lelijkste nieuwe gebouwen van Sint-Petersburg - volgens lokale architecten

February 14, 2014 in architectuur, sint-petersburg

Voor de tweede keer heeft de krant Delovoj Peterburg een enquête gehouden onder architecten. De enige vraag was: noem de lelijkste gebouwen die de afgelopen twee jaar in Sint-Petersburg zijn verschenen. De bouwwerken hoefden nog niet voltooid te zijn.

Vijftien architecten kwamen met een antwoord (lang niet iedereen wilde meedoen), de vermelde oordelen zijn anoniem. “Broddelwerk”, “fascisme”, “buitenlandse bandieten”, zo noteerde de krant onder meer. De laatste reactie slaat op enkele buitenlandse architecten, zoals de Canadees Jack Diamond, verantwoordelijk voor het Mariinka-2, het tweede gebouw van het Mariinski Theater. Dat bouwwerk kwam met ruime voorsprong op nummer 1 terecht.

Over smaak valt niet te twisten, een aantal van de ‘uitverkoren’ gebouwen lijken mij zeker niet lelijk of mislukt. Bij de ondervraagde architecten is het vooral de locatie die boosheid wekt, het gebrek aan respect voor de directe en ook verre omgeving. Zo heeft het Mariinka-2, neergezet in een zeer kwetsbare omgeving, de harmonie ter plekke grondig verstoord. Hoogbouw buiten het historisch centrum heeft de voor Sint-Petersburg typerende vergezichten op meerdere plaatsen flink aangetast. (Nummer 2 van de slodeshow- ik krijg het bijschrift niet geplaatst - is woningcomplex Electric city, Prospekt Medikov 10.)

10 - Woningcomplex Dom Lumière, Korpoesnaja Ul. 9

9 - Woningcomplex Severnaja Dolina, Vyborgski rayon

8 - Woningcomplex Smolny Park, Ul. Smolnogo 4

7- Woningcomplex Svetlana, Bogatyrski Prospekt/Zelenogorskaja Ul.

6 - Zakencentrum Renaissance Premium, Ul. Resjetnikova 4

5 - Zakencentrum Renaissance Pravda, Ul. Chersonskaja 4-5

4 - Woningcomplex Prestizj, Plosjtsjad Sobtsjaka

3 - Woningcomplex Aleksandrija, Novgorodskaja Ul. 23

1 - Tweede gebouw Mariinski Theater

(Nummer 2 van de slideshow hierboven - ik krijg het onderschrift er niet bij geplaatst - is woningcomplex Electric City, Prospekt Medikov 10.)

Het artikel in Delovoj Peterburg bevat ook enige weerwoorden (“nieuwbouw wordt de eerste twintig jaar nooit gewaardeerd”, “de lokatie, daar ga ik als architect niet over”). Verder een kleine troost: er is vooruitgang, de tien gebouwen uit de eerste enquête van Delovoj Peterburg, uit 2010, zijn een stuk erger:

10 - Winkelcentrum Galereja, Ligovski Prospekt 30

9 - Metrostation Gorkovskaja

8 - Hotel Moskva, Plosjtsjad Al. Nevskogo

7 - Zakencentrum Glaza, Maloochtinski Prospekt 64

6 - Nieuwe beursgebouw, 26-aja Linija 15

5 - Wooncomplex Serebrjannaja Zerkala, Kamennoostrovski Pr./Ul. Divenskaja

4 - Glazen bovenbouw winkelcentrum Stockmann, Nevski Prospekt 114-116

3 - Renaissance Baltic Hotel, Potsjtamtskaja Ul. 4

2 - Wooncomplex Regent Hall, Vladimirskaja Plosjtsjad

1 - Wooncomplex Mont-Blanc, Naberezjnaja Robespera 4

In het lijstje van 2010 is nummer 2 een duidelijk voorbeeld van het gebrek aan harmonie met de omgeving. Het wooncomplex is al niet moeders mooiste, maar het staat, met die enge spiegelende ramen, ook nog eens recht tegenover de Vladimir kathedraal. En nummer 5 (wooncomplex Serebrjannaja Zerkala) is op zich misschien wel geslaagd (ik heb het nog niet van dichtbij gezien), maar kijk eens wat het doet met een van de klassieke vergezichten van Sint-Petersburg. De foto is genomen met een krachtige telelens, maar toch.

De Olympische Spelen van 1980: een spiegel van Sotsji? Hoe het grootste sportevenement ter wereld de stad Moskou onherstelbare schade toebracht.

February 10, 2014 in architectuur, jaren 70, moskou

De Olympische Winterspelen in Sotsji zijn een paar dagen bezig, de controverse over de keuze van juist dit vakantieoord aan de Zwarte Zee als locatie is naar de achtergrond verdwenen, maar komt na afloop ongetwijfeld weer opduiken. Hoeveel schade ondervindt de regio van het festijn? Blijft de lokale bevolking achter met een kater? Of blijken de investeringen uiteindelijk een zegen?

34 jaar geleden vormde Moskou het decor voor de Zomerspelen. Wat is daar de conclusie? Veel van de faciliteiten die toen werden gebouwd, zijn nog steeds in gebruik. Daar staat tegenover dat de stad onherstelbare en deels zinloze schade is toegebracht. De site Progulki po Moskve (Wandelingen door Moskou) zette de winst en het verlies naast elkaar.

Verreweg de grootste schade werd veroorzaakt door de bouw van het Olympisch sportcomplex (спортивный комплекс Олимпийский). Complete straten, deels met houten huizen, werden met de grond gelijkgemaakt. Links een plattegrond uit 1952 (de houten huizen zijn oranje). De twee lichte, ronde gebouwen vormen het sportcomplex. Een voorbeeld van een verdwenen straat is de Vypolzov Pereoelok, te zien op de foto boven aan dit stukje. Hieronder dezelfde locatie met rechts het sportcomplex:

En de Oellitsa Sjtsjepkina (voorheen de 3-aja Mesjtsjanskaja), voor en na:

De Seredinski Pereoelok. Het is een klein wonder dat die kerk het sloopgeweld heeft overleefd. De lege ruimtes die door de sloop van huizen ontstonden, werden lang niet alle opgevuld. Links tussen de bomen door is het stadion te zien:

In de zomer van 1978 was ik een paar dagen in Moskou. Zouden die houten gebouwen er toen nog hebben gestaan? Of waren ze al afgebroken voor de Spelen van 1980? Ik kan me ze niet herinneren, maar dat zegt niet zo veel. Hieronder, rechts op de foto, een houten huis aan de Trojtskaja Oelitsa dat bewaard is gebleven:

Het is goed mogelijk dat bovenstaande straten er ook zonder de Spelen van 1980 een keertje aan hadden moeten geloven. Stadsvernieuwing kan zinnig zijn, blijven hangen in nostalgie is ook niet goed. Dat men subtieler te werk had kunnen gaan, lijdt echter geen twijfel. Dat geldt al helemaal wanneer het gaat over de vele houten huizen en datsja's die in het park Sokolniki en het dorp Kolomonskoje met de grond gelijk werden gemaakt. Er kwam niks voor in de plaats, nog steeds zijn daar lege plekken. De enige reden voor de sloop: zulke ouderwetse huizen zouden een slechte indruk maken op de Westerse bezoekers, die tijdens de Spelen in groten getale naar Moskou zouden komen. Je moet maar niet te lang denken aan wat daar allemaal ooit heeft gestaan.

Sokolniki voor een na de Olympische Spelen van 1980

Afgebroken en voorgoed verdwenen (Sokolniki):

De site Progoelki po Moskve laat in een apart artikel ook de positieve kanten zien van de Spelen van 1980. Er werden tal van nieuwe sportcomplexen neergezet, die nog steeds in gebruik zijn, maar waarvan ik me afvraag hoe groot de historische waarde daarvan ooit zal worden. Ook vliegveld Sjeremetjevo-2 en hotel Kosmos worden als pluspunten genoemd. Nu heb ik door de jaren heen zo'n enorme aversie tegen juist die twee plekken ontwikkeld, dat ik die eerlijkheidshalve maar beter buiten de vergelijking kan houden. Maar ook zonder Sjeremetjevo-2 en Kosmos lijkt het me dat de Spelen van 1980 een excuus zijn geweest voor een stap naar de moderne tijd, die uiteindelijk te groot is gebleken.

De Sovjet-intelligentsia in Penza: de wijk Zapadnaja Poljana als symbool van een niet uitgekomen droom.

December 18, 2013 in architectuur, sovjetunie

Sociologen, op naar Penza! En wel naar de wijk Zapadnaja Poljana. Daar verrezen eind jaren vijftig de eerste Chroesjtsjovki van de stad, de flatjes die na de sombere tijden van Stalinisme en oorlog uitgroeiden tot symbool van de nieuwe tijd: alles zou beter worden.

Penza, een stad met ruim een half miljoen inwoners, 600 km ten zuidoosten van Moskou, groeide eind jaren vijftig, begin jaren zestig snel. Onderzoeksinstituten en onderwijsinstellingen openden er hun deuren. Het personeel, gelokt met woonruimte, kreeg onderdak in Zapadnaja Poljana. De wetenschappers, ingenieurs en docenten vormden een dwarsdoorsnede van de jonge intelligentsia die de USSR op alle fronten tot het beste land van de wereld gingen maken.

Chroesjtsjovki - overigens niet in Penza

Ik kwam Zapadnaja Poljana tegen in het boek СССР. Жизнь после смерти (SSSR. Zjizn posle smerti / USSR. Leven na de dood). Het boek vormt de weerslag van drie conferenties uit 2011 en 2012, met als thema: in welke vorm en mate spelen sociaal-culturele elementen uit de Sovjet-tijd een rol in het Rusland van nu? Niet alle bijdragen houden zich strikt aan dit thema. Zo is het hoofdstuk van Roman Abramov over Zapadnaja Poljana vooral een terugblik. Er wordt teruggekeken naar een tijd van optimisme, waarin de belangen van de staat, de maatschappij en het individu leken samen te vallen.

Het hoofdstuk is gebaseerd op gesprekken met eerste bewoners van de wijk en hun kinderen. De periode van welvaren besloeg zo’n twintig jaar, van 1960 tot 1980, met daarin een duidelijk omslagpunt: “… een verandering in de maatschappelijke atmosfeer, van de tijdgeest, voltrok zich in 1973-1974, toen de bedompte lucht van stagnatie samen met de verslechterende economische situatie de laatste resten van de romantische stemming onder de intelligentsia verdreef.”

Uit de gesprekken ontstaat het beeld van een aanvankelijk plezierige wijk, waar gelijkgestemde bewoners makkelijk dwarsverbanden aangaan. Men trekt er samen opuit, gesprekken in de keuken en op de bankjes buiten gaan over de laatste technische ontwikkelingen en filosofie. De kinderen van die eerste generatie trekken zich vanaf het begin van de jaren zeventig, terwijl de economie hapert en de Westerse rockmuziek onweerstaanbaar opkomt, terug uit de Sovjetwereld. Men onttrekt zich zo veel mogelijk aan het systeem, zonder openlijk te protesteren. “Die stille migratie naar het private voltrok zich volgens dezelfde logica als de teleurstelling van de Sovjet-intelligentsia, die eind jaren zeventig al niet meer blij was met een nieuwe woning in een flatje van vijf verdiepingen.”

De doodsteek voor Zapadnaja Poljana als welvarende wijk voor een solide middenklasse volgde begin jaren negentig, met de sluiting van talloze onderzoeksinstituten. Daarmee werd het tapijt weggetrokken onder de voeten van veel hoogopgeleide Sovjet-burgers. Zapadnaja Poljana werd een symbool van de niet uitgekomen droom van de jaren zestig.

Een uitgebreidere versie van Abramovs hoofdstuk over Zapadnaja Poljanan is hier te vinden. In het lokale weekblad Oelitsa Moskovskaja worden nog regelmatig gesprekken gepubliceerd met (oud-)inwoners van de wijk in Penza, al kwam ik er maar een paar tegen (hier bijvoorbeeld). En een (Russische) recensie van het boek SSSR. Zhizn posle smerti vindt u hier.

En tenslotte hier nog een prachtige documentaire over de Chroesjtsjovki, de massaal gebouwde nieuwbouwflatjes uit de jaren vijftig en zestig: