Wanneer een mens vertrekt – de derde prachtroman van Elena Katishonok

(Eerste publicatie: 30-8-2011)

Nejde, Sjichov, Gortynski, Ganitsj, Bergman, Stejncherngljasser, Zilber, Boerts, Egle, Strod. Het zijn de namen van de eerste bewoners van het huis aan de Palisadnystraat 21 in Riga, dat in 1927 wordt opgeleverd. De namen worden aangebracht op een bord in de hal. En dan gaat de geschiedenis zijn gang.

Het bord met alle namen overleeft de Sovjet-inval in 1940, de Duitse inval en de terugkeer van de Sovjets. De meeste bewoners van de Palisadnystraat 21 komen er – dat laat zich raden – minder goed vanaf.

Schrijfster Elena Katishonok heeft een nieuw prachtstuk toegevoegd aan haar eerdere twee mozaïeken over Riga en de Sovjetunie in de twintigste eeuw: Когда уходит человек / Wanneer een mens vertrekt. (Haar Er leefden eens een man en een vrouw en Tegen de wijzers van de klok in besprak ik hier en hier.) Opnieuw volgen we de kleine mens die overvallen wordt door de rampen van de vorige eeuw. Stond in de eerdere werken een familie in Riga centraal, nu is het een huis met zijn diverse bewoners. De aandacht van de lezer raakt daardoor wat verdeeld, de binding met de personages is minder dan in Katishonoks eerdere boeken -  misschien het enige minpuntje.

De diversiteit van de bewoners biedt Katishonok (geboren in Riga, woonachtig in Boston) wel de mogelijkheid om haar schrijversnet wijd uit te gooien. Collectivisatie, getto, collaboratie, deportatie, Letse partizanen, anitsemitisme, Sovjetisering, Russificering… het komt allemaal aan bod, steeds aan de hand van de lotgevallen van de bewoners van Palisadnystraat 21. De toon is daarbij weer ‘typisch Katishonok’: licht ironisch, liefdevol, maar ook laconiek en onverbiddelijk. Katishonok zet verbaal geen grof geschut in, ze heeft geen grote woorden nodig om de lezer te pakken. Ze vertelt.

Elena Katishonok is voor mij de literaire ontdekking van de afgelopen tien jaar. Vanzelfsprekend ben ik dan ook zeer benieuwd naar haar volgende boek(en). Heeft ze nog stof voor een volgende ‘Riga-kroniek’? Kiest ze voor een andere omgeving, voor een ander tijdperk? En welke uitgever gaat haar in het Nederlands uitbrengen? De toekomstige vertaler krijgt in mij in elk geval – ik waarschuw alvast maar – een zeer kritische lezer.

(De eerste 33 pagina’s van Wanneer een mens vertrekt zijn hier te lezen. Hier, op de site van een boekwinkel, een aantal lezersreacties, in het Russisch.)

Update: Inmiddels ontmoette ik Elena Katishonok in Amsterdam. Een verslagje daarvan vindt u hier. 

Hoe voetbalclub Anzji al die toppers naar Dagestan krijgt

(Eerste publicatie: 23-8-2011)

Hoe lokt voetbalclub Anzji uit Dagestan al die spelers toch? Roberto Carlos, Balázs Dzsudzsák, Mbark Boussoufa, Joeri Zjirkov en (binnenkort misschien) Eto’o? Met geld? Nee, niet met geld. Ze lokken daar in die Russische deelrepubliek de spelers met muziek.

Kijk maar. Afgelopen weekend, Anzji – Dinamo Moskou. Vanaf  1.40 komen de jongens het veld op. Onder de klanken van …eh, … dat weet ik zo gauw niet. Maar als je zo het veld op mag komen, elke thuiswedstrijd weer, ben je verkocht. En dan moet het mooiste nog komen, op 2.54: dat prachtige Russische volkslied met één enkele trompet! Je ziet het aan de spelers, die jongen achter Dzsudzsák bijvoorbeeld (op 3.45), die heeft het duidelijk te kwaad.

Natuurlijk won Anzji de wedstrijd, met 2-1, ze staan nu vierde.

En trouwens, wat er daar bij Anzji tijdens de warming-up gebeurt! Kijk nou (van een eerdere wedstrijd, tegen FC Zenit):

En dan heb ik het nog niet eens over de krijgsdans van de Dagestaanse supporters en hun geweldige trommelaars, waar die plompe trommelslagers bij FC Twente en Vitesse nog heel wat van kunnen leren.

Richt ik me ook nog even apart tot ADO Den Haag: jullie hebben de kleuren van Anzji al overgenomen, als jullie nou ook eens die trompet overnemen? Gewoon, eentje van het Residentie Orkest, en die dan, terwijl de spelers keurig op een rij staan, Oh, oh Den Haag laten spelen, drie tempo’s lager dan het origineel. Dan verlies je thuis geen wedstrijd meer, hoor.

En nodig die dansers een keertje uit voor een gastoptreden.

(Update: Eto'o gaat inderdaad naar Anzji, zo heeft de club bevestigd.)

De gênante aftocht uit Sint-Petersburg van gouverneur Matvijenko - 3

(Eerste publicatie: 22-8-2011)

Een prachtige afsluiting van de verkiezings-farce in Sint-Petersburg, waar mevrouw Valentina Matvijenko gisteren een zetel won in het bestuur van twee lokale kiesdistricten. Zo’n zetel had ze nodig om senator in Moskou te kunnen worden. (Over de achtergrond en de lachwekkende machinaties rond de verkiezingen schreef ik hier en hier.)

Kijkt u naar deze korte reportage van Pjaty Kanal, het lokale tv-station van Sint-Petersburg. Het vrolijke venijn zit in de staart, waar de nieuwslezeres zich verspreekt. Het resultaat is zo clownesk, en haar reactie zo passend, een betere illustratie van de poppenkast van de afgelopen dagen is moeilijk denkbaar.

De lezeres wil uitleggen dat de gouverneur van Sint-Petersburg (mevrouw Matvijenko dus) een mandat depoetatski (een mandaat als gedupteerde) nodig heeft om in de senaat te komen. In plaats van mandat depoetatski zegt ze echter: depoetat mandatski: Shtoby stat senatorom gubernatoru severnoi stolitsy neobchodim depoetat mandatski… Mevrouw Matvijenko, vertelt de nieuwslezeres dus, kan niet zonder gedeputeerde Mandatski...

Die nieuwslezeres - het wordt nu even persoonlijk - is niet mijn type, maar ik zou met haar een beste borrel kunnen drinken. Dat woordje oj!, en die onderdrukte lach aan het eind!

De gênante aftocht uit Sint-Petersburg van gouverneur Matvijenko - 2

(Eerste publicatie: 22-8-2011)

Graag kom ik nog even terug op de verkiezingsavonturen van Valentina Matvijenko in twee kleine kiesdistricten in Sint-Petersburg. Mevrouw de gouverneur behaalde gisteren in beide districten meer dan 95 procent van de stemmen en kan daarmee weggepromoveerd worden naar Moskou. (Over de achtergrond van haar vertrek en de machinaties bij de verkiezingen schreef ik eerder.)

Mijn complimenten voor het team-Matvijenko! Zoveel schaamteloosheid – je moet het maar kunnen. Ik pik er één dingetje uit: de agit-babka, een menselijk wapen (babka = oud vrouwtje) dat je – doorgaans tegen betaling – kan inzetten waar nodig. Je kan ze met bussen tegelijk aanvoeren, het kan ook in kleinere aantallen.

Hier ziet u zo’n agit-babka:

Op 17 augustus verwelkomde zij mevrouw Matvijenko in het kiesdistrict Petrovski, waar vier dagen later de verkiezingen zouden plaatsvinden. Een ontroerend beeld.

Dan twee daagjes eerder, 15 augustus. Politicus Boris Nemtsov  is naar het district gekomen om te protesteren tegen het kiezersbedrog. Zijn auto wordt tot staan gebracht en hij moet mee naar het bureau. En kijk eens wie we daar hebben! Onze agit-babka, nu zonder bloemen, maar met verwensingen aan het adres van Nemtsov.

Op het filmpje zien we haar (op 0.10) nog net uit een auto stappen die achter de politie aanreed. Als een soort vip-babka, met volledig verzorgd vervoer. Even later krijgt ze gezelschap van nog twee babka’s (zaten die ook in die auto?) en samen vormen ze een quick reaction force waartegen de dame die (op 0.59) Nemtsov wil verdedigen, kansloos is.

Wat ik me nou afvraag: Verenigd Rusland, de partij van Matvijenko (en van premier Poetin en president Medvedev) heeft bij zo’n lokale verkiezing alles onder controle, op één ding na: internet. Daar gieren de verhalen rond over het machtsmisbruik. Halen ze daar bij Verenigd Rusland hun schouders over op? En zo ja, hoe lang nog? Blijft het Russische internet de vrijplaats die het nu nog is? 

Deel 1 vindt u hier, deel 3 hier.

De gênante aftocht uit Sint-Petersburg van gouverneur Matvijenko - 1

(Eerste publicatie: 18-8-2011)

View fullsize

De verkiezingen voor de Doema, het Russische parlement, in december, werpen hun schaduw vooruit. Voor gouverneur Valentina Matvijenko van Sint-Petersburg heeft die schaduw de vorm aangenomen van een gênant schimmenspel met als ingrediënten: incompetentie, arrogantie en lafheid. Plaats van handeling: twee kleine kiesdistricten in Sint-Petersburg.

Matvijenko is in Sint-Petersburg, verdiend of onverdiend, bijzonder impopulair. Zo impopulair dat ze bij de Doema-verkiezingen wel eens een blok aan het been zou kunnen worden voor haar partij Verenigd Rusland, de partij van president Medvedev en premier Poetin. Tijdig wegpromoveren, moet men gedacht hebben. En Valentina kreeg de post aangeboden van voorzitter van het Hogerhuis…

Daar moest ze over nadenken. Op papier een machtige post, voorzitter van het Hogerhuis, maar in feite ben je daar als politicus uitgerangeerd. Na enig aandringen van Medvedev ging Matvijenko akkoord. O ja, een klein detail nog (het heeft er alle schijn van dat men dat even was vergeten): om voor het Hogerhuis in aanmerking te komen, moet je eerst ergens in een vertegenwoordigend orgaan zijn gekozen! Om veilig te worden weggepromoveerd, moest Matvijenko zich plots onderwerpen aan in potentie gevaarlijke (denk aan haar geringe populariteit) verkiezingen. Dat gaat gebeuren op zondag 21 augustus.

Voor deze electorale vuurproef werden in het geheim twee Petersburgse kiesdistricten uitgekozen: Petrovski en Krasnenkaja Retsjka. Waarom meteen twee districten? Dat is een kwestie van risicospreiding. Gaat het in Petrovski mis, dan heb je Krasnaja Retsjka nog. Dát er iets misgaat, is overigens niet waarschijnlijk. Matvijenko’s kandidatuur voor een lokale bestuurszetel -  net als het feit dat er in beide districten verkiezingen zouden komen! -  werd pas bekend nadat de deadline voor de registratie van kandidaten was verstreken. De oppositie had het nakijken. De dappere Matvijenko, de machtigste vrouw van Sint-Petersburg, vindt komende zondag in beide districten slechts een paar vage figuren uit haar eigen partij tegenover zich.

(De amateuristische wijze waarop men probeerde aan te tonen dat de lokale verkiezingen wel degelijk op tijd waren aangekondigd, is een verhaal apart. De details daarover vindt u – in het Russisch – hier.)

Intussen worden kosten noch moeite gespaard om Valentina Matvienko inderdaad veilig op een bestuurszetel in Petrovski en/of Krasnenkaja Retsjka te laten landen – waar ze overigens niet hoeft te blijven zitten. De wet staat haar toe om meteen naar het Hogerhuis in Moskou te vertrekken. Politicus Boris Nemtsov, die de wijken inging om kiezers te wijzen op het bedrog, belandde meteen op het politiebureau. Kiezers worden naar de stemlokalen gelokt, waar ze – in de beste Russische tradities - met van alles gunstig worden gestemd. Volgens de site sint-petersburg.ru kan men de kinderen meenemen voor een gratis medisch consult en worden er gratis kaartjes uitgedeeld voor een concert van het staatsensemble Pesnjari uit Wit-Rusland. Dat komt wel goed komende zondag, met Valentina Matvijenko.

Rest nog de vraag waarom gouverneur Matvijenko zo weinig geliefd is. De belangrijkste redenen: de recente strenge winters en haar eigen zoon. Niet voor het eerst onder Matvijenko bevond Sint-Petersburg zich dit jaar in de greep van sneeuw en ijspegels. Het onvermogen van de stedelijke diensten om wegen en trottoirs begaanbaar en veilig te houden (vallende ijspegels zijn levensgevaarlijk), wordt haar persoonlijk aangerekend. Matvijenko’s zoon Sergej heeft zich sinds zijn moeder in 2003 gouverneur werd, opgewerkt van een onbetekenend zakenmannetje-met-strafblad tot puissant rijk hoofd van een omvangrijk zakenimperium. Zuivere koffie of niet (ik steek mijn hand voor Sergej niet in het vuur), in Rusland, waar venijnige afgunst nooit ver weg is, is een dergelijke loopbaan van de zoon geen aanbeveling voor de moeder die een hoge post bezet.

View fullsize

Hier deel 2 en deel 3.

Bewoners Krasnojarsk strijden voor behoud Sovjet-muurschilderingen van Toivo Ryannel

(Eerste publicatie: 15-8-2011)

View fullsize

View fullsize

Begin juli slaat de krant Arbeider van Krasnojarsk alarm over vier muurschilderingen van kunstenaar Toivo Ryannel. De monumentale schilderingen van 150 vierkante meter elk, zijn in de vroege jaren zeventig aangebracht op de zijkanten van de flats 119, 121, 123 en 125 aan de hoofdstraat van de zogeheten rechteroever van Krasnojarsk. Ïn typische Sovjet-stijl bezingen ze de industriële activiteiten in de wijk.

View fullsize

View fullsize

De schilderingen zijn ernstig verwaarloosd, schrijft de krant. Er is van alles op de muren geplakt, op de zijkant van flat 119 zijn door een enorme apotheekreclame alleen nog de benen van de centrale figuur te zien. Had de krant geweten wat er kort daarna zou gebeuren, dan had ze nog veel harder aan de bel getrokken. De flats worden opgeknapt en plots blijken  de schilderingen op flat 123 en flat 125 verdwenen te zijn achter een egale laag verse verf. Na protesten zijn de verfwerkzaamheden stilgelegd, mogelijk dat de afbeeldingen op 119 en 123 nog kunnen worden gered.

Schilder (en schrijver) Ryannel werd in 1921 geboren in een Fins gezin in een dorpje bij het Ladogameer. Begin jaren dertig wordt het gezin naar Siberië verbannen. Ryannel groeit daar uit tot een gerespecteerd kunstenaar. Juist dit najaar wordt in Krasnojarsk een tentoonstelling aan hem gewijd, de 90-jarige Rjannel (tegenwoordig woonachtig in Finland) is uitgenodigd voor de opening… Het zou wel heel wrang zijn, wanneer tegen die tijd ook de twee overgebleven muurschilderingen zijn verdwenen.

De woningbeheerder die de opdracht gaf, wast zijn handen in onschuld. “De schilderingen staan niet op de lijst van beschermd erfgoed. Restaureren is zeker vier keer zo duur. De bewoners zijn akkoord gegaan met het project, niemand heeft iets gezegd over behoud van de schilderingen.”

Boze inwoners van Krasnojarsk hebben een petitie online gezet, gericht aan het regionale Ministerie van Cultuur. “De schilderingen zijn ongetwijfeld van culturele waarde voor de stad, en zeker voor de rechteroever. De aanwezigheid van zulke monumentale beeltenissen aan de hoofdstraat van dit stadsdeel, dat ontstaan is als industriewijk, is onmisbaar voor het behoud van het historisch geheugen  en de band tussen de generaties”. (U kunt de – Russischtalige - petitie hier tekenen.)

Het stadsbestuur heeft beloofd om zich ‘met spoed’ te richten tot hetzelfde ministerie met een verzoek om een oordeel over de waarde van de muurschilderingen. Daarna wordt besloten of ze behouden moeten worden.

Mag ik u voorstellen: Stas Michailov en Grigori Leps!

(Eerste publicatie: 8-8-2011)

Ik mag mij graag voorstaan op mijn kennis van Rusland. Komt daar Forbes met de jaarlijkse lijst van de vijftig bekendste Russen. En wie staat daar op nummer 1? Stas Michailov.

Nooit van gehoord.

Stas Michailov zit in de popmuziek. Hij verdringt Marija Sjarapova van de eerste plaats. Ik heb natuurlijk meteen wat filmpjes van Stas bekeken, maar zie zo gauw geen aanleiding om die hier te plaatsen. Grigori Leps (gestegen van 9 naar 5)? Nooit van gehoord. De man op nummer 6 ken ik dan weer wel, maar diens naam noem ik pas wanneer hij zijn stem verliest.

Forbes hanteerde drie criteria: inkomsten, aandacht in de pers en aantal zoekopdrachten bij Yandex. Hier de eerste tien (de complete lijst staat hier):

1.   Stas Michailov (nieuw in de lijst)
2.   Marija Sjarapova (1)
3.   Alla Poegatsjova (2)
4.   Aleksandr Ovetsjkin (3)
5.   Grigori Leps (9)
6.   Filipp Kirkorov (7)
7.   Nikolaj Baskov (14)
8.   Ksenija Sobtsjak (4)
9.   Jelena Vajenga (nieuw)
10. Dima Bilan (6)

Nieuw in de lijst (en voor mij) is ook Jelena Vajenga op 9. Een groot fan van haar zal ik niet worden, maar zij heeft – in tegenstelling tot de heren Michailov en Leps - wél iets eigens.

Ook nieuw is Joeri Sjevtsjoek. Bescheiden op nummer 45, maar toch. Hup Joeri!

Rockzanger Viktor Tsoj (1962-1990) bezorgt regime Wit-Rusland hoofdpijn - en Estland plezier.

(Eerste publicatie: 5-8-2011)

Hij kwam bovendrijven op de golven van de perestrojka en kreeg de jeugd van de Sovjetunie aan zijn voeten: rockster Viktor Tsoj. 21 jaar na zijn dood (Tsoj kwam in 1990 bij een auto-ongeluk om het leven) zijn de machthebbers in Wit-Rusland hem liever kwijt dan rijk.

Steen des aanstoots is vooral het nummer Перемен (Veranderingen). Het nummer mag niet meer gedraaid worden op de Wit-Russische radio, het werd iets te vaak aangevraagd door luisteraars. Dat die luisteraars dat niet deden omdat Перемен zo’n vrolijk deuntje is (dat ís het niet), moge blijken uit het refrein:

Veranderingen! – eisen onze harten
Veranderingen! – eisen onze ogen
In onze lach en in onze tranen,
En in de pulsering van onze aderen:
Veranderingen!
Wij verwachten veranderingen!

Behoorlijk opruiend natuurlijk, in de ogen van de machthebbers in Minsk. Maar muziek houd je met een verbod niet tegen en het lijkt erop dat Перемен het strijdlied van het verzet is geworden. (Ik zit te ver af van Minsk, iemand die dat kan bevestigen?)

Rusland - veraf en nabij heropent zijn deuren

(Eerste publicatie: 3-8-2011)

Om mijn terugkeer in het land der lopenden te vieren, hier een klein cadeautje voor mijn trouwe lezers. De Nevski Prospekt bezongen in het Italiaans. Ik versta er weinig van, maar nou ja:

Ter vermaak van mijzelf en ter stichting van het medisch personeel dacht ik op de ochtend van mijn zesde ziekenhuisdag onderstaande combinatie aan te trekken… Word ik opeens ontslagen!