———————
Nikita Krivosjein met de onderscheiding Heilige Prins Daniel van Moscow, II klasse (een onderscheiding van de Russisch-Orthodoxe kerk), 2019. CC BY-SA 2.0
Zeer aanbevolen voor wie geïnteresseerd is in de emigratiegolf uit Rusland/Sovjetunie in de 20ste eeuw, en dan vooral in de emigratie naar Frankrijk: het al wat oudere boek Дважды француз Советского Союза (Tweemaal Fransman van de Sovjetunie) van Никита Кривошеин (Nikita Krivosjein). Krivosjeins levensloop is niet typerend voor de emigranten van die tijd, en juist daarom boeiend. Hij wordt in 1934 geboren in Parijs. Zijn moeder was Rusland in 1919 ontvlucht over het ijs van de Finse Golf, zijn vader Igor verliet het land met troepen van generaal Wrangel. Vader Igor nam in de Tweede Wereldoorlog deel aan het Franse verzet, overleefde Dachau en Buchenwald en nam zijn familie in 1947 mee terug naar de Sovjetunie. Hij was niet de enige emigrant die zich door fraaie beloftes van Stalin een rad voor de ogen had laten draaien en ook niet de enige die na terugkeer in een kamp belandde. Voor Nikita was de emigratie (in zijn geval dus niet remigratie) naar de Sovjetunie, waar hij in Oeljanovsk kwam te wonen, traumatisch. Zelf werd hij gearresteerd, nadat hij in 1957 in een brief aan de Franse krant Le Monde had geprotesteerd tegen de Sovjet-inval in Hongarije in het jaar ervoor.
Tweemaal Fransman van de Sovjetunie is een verzameling van artikelen, interviews en biografische schetsen. Krivosjein laat onder meer zien hoe er in de tweede helft van de jaren vijftig in de kampen een soort kruisbestuiving plaatsvond tussen vooral vrij jonge politieke gevangenen, die na de dood van Stalin besmet waren geraakt met de hoop op grotere vrijheden. Nuttig om daarbij weer eens te lezen hoeveel Balten en Oekraïners daartussen zaten. Krivosjein doet er vrienden op voor het leven en blijft contact houden met onder meer geestelijken uit de Baltische republieken, die later zullen uitgroeien tot kerkelijke voormannen.
Krivosjein komt na enkele jaren weer vrij en verdient in de jaren zestig ondanks zijn ‘verdachte’ politieke verleden vrij eenvoudig de kost als vertaler. Wanneer het Kremlin zich in de jaren zeventig wil ontdoen van een aantal lastpakken, krijgt hij het dwingende voorstel om terug te keren naar Franrijk. Hij arriveert in 1971 in Parijs, drie jaar later gevolgd door zijn ouders.
Als simultaantolk, onder andere bij de VN, houdt Krivosjein zich, in tegenstelling tot veel andere emigranten, financieel gezien prima staande. Hij is nauw betrokken bij de Russisch-Orthodoxe kerk en mengt zich in de niet altijd even fraaie richtingenstrijd, waarbij loyaliteit aan Moskou als schandvlek dan wel als verdienste wordt gezien. De Moskouse kerk is volgens hem aan het genezen en nadert het punt waarop zij kan worden gezien als “het verstand, de eer en het geweten van ons tijdperk”. Met die voorspelling zat hij er lelijk naast, gezien de steun die die kerk heeft uitgesproken voor de Russische inval in Oekraïne. En met nog een voorspelling zat Krivosjein mis. Hij meende dat emigratie voortaan alleen nog een economisch karakter zou hebben, de ‘echte’, politiek gedreven emigratie was volgens hem voorgoed voorbij. De door de oorlog in Oekraïne in gang gezette golf aan Russische landverhuizers, op de vlucht voor mobilisatie en repressie, heeft hij – niet onbegrijpelijk – niet zien aankomen.
De uitgave die ik las stamt uit 2014. Een uitgave uit 2016 is hier te lezen.
———————
En dan is daar Dina Verni (1909-2009), misschien wel de opvallendste emigrant die in Frankrijk belandde, in elk geval de kleurrijkste. Ze kwam al een paar keer voorbij op dit blog, onder meer als vertolkster van Russische kampliedjes, waarmee ze tijdens haar bezoeken aan de USSR (inmiddels als Frans staatsburger) opzien baarde. Door dat laatste, en ook door haar steun aan non-conformistische kunstenaars in de Sovjetunie (ze hielp bijvoorbeeld Michail Sjemjakin het land uit), was ik erg benieuwd naar het boek Дина Верни. История моей жизни, рассказанная Алену Жоберу (Dina Verni. Geschiedenis van mijn leven, verteld aan Alain Jaubert). Helaas, dat viel nogal tegen. Dat zal vooral aan mij liggen; ik was vooral geïnteresseerd in haar bezoeken aan de USSR en haar kennissenkring daar, maar de gesprekken met Jaubert gaan vrijwel uitsluitend over de Franse kunstenaarswereld, waar – als favoriet model van beeldhouwer Aristide Mailloll – alle deuren voor haar openstonden. Wie benieuwd is naar die wereld, moet Verni’s boek zeker ter hand nemen (het verscheen in het Frans onder de titel: Dina Vierny. Histoire de ma vie racontée à Alain Jaubert). Bekijk onderstaand filmpje en u begrijpt waarom ik dolgraag meer over haar Russische kant had willen lezen. Dina zingt het kamplied Nachtmerries. (De indruk wordt gewekt dat zij zichzelf hier op gitaar begeleidt, maar dat is niet zo):
————————
In deze serie recensies en/of korte notities komen boeken aan bod die betrekking hebben op Rusland en de Sovjetunie in de 20ste eeuw. Misschien helpen ze het huidige Rusland beter te begrijpen. Waar ik nadrukkelijk aan toevoeg dat begrijpen iets anders is dan begrip hebben voor.
—————————
