(Eerste publicatie: 8-8-2009)
Nina Vasilievna en Anna Matveevna zijn bijna hun hele leven lang buurvrouwen achter dezelfde voordeur. Hun adres: een kommoenalka op de Kamennoostrovski Prospekt in Sint-Petersburg.
De foto is uit 2006. Ik kwam ‘m tegen in het Kommoenalka museum op internet, een site (Russisch/Engels) gewijd aan de ‘communale appartementen’, de kommoenalka’s. De site noemt zichzelf een online etnografisch museum, en dat is niets teveel gezegd. De kommoenalka’s vormen een wereld op zich, met een eigen geschiedenis, eigen regels, een eigen vocabulaire en specifieke omgangsvormen.
De kommoenalka’s ontstonden al snel na 1917. De woningnood werd bestreden door complete families in te kwartieren bij welgestelde bewoners van ruime appartementen. Eén kamer per familie, zonder eigen sanitair, dat moest net als de ene keuken met de overige bewoners worden gedeeld. De oorspronkelijke bewoners hadden geen keus, ze waren plots niet meer dan medebewoners achter de ene gedeelde voordeur.
Generaties groeiden op in deze benauwende omstandigheden, met een rij voor de badkamer, de gang volgestouwd met kasten, waar de buurman alcoholist kon zijn of psychisch niet helemaal in orde, waar de eetlucht van de ander onverdraaglijk kon zijn, luidruchtig bezoek of een verdwenen fles melk kon leiden tot schreeuwerige ruzies en ellendige vetes.
Met de bouw van nieuwe woonwijken onder Chroesjtsjov begon het aantal kommoenalka’s terug te lopen, maar nog altijd zijn ze geen uitzondering. Omdat ze doorgaans in het oude centrum van de stad zitten, zijn het gewilde objecten – mits leeg opgeleverd. Vooral in de jaren negentig werden veel bewoners uitgekocht en werden de uitgewoonde appartementen verbouwd en teruggebracht tot wat ze oorspronkelijk waren: woningen voor welgestelden.
Een mooi voorbeeld is de ambtswoning van de Nederlandse consul in Sint-Petersburg aan Admiraltejskaja kade. Ook daar werden de bewoners uitgekocht, wat nogal wat voeten in de aarde had. Het leverde in elk geval genoeg stof op voor een complete afstudeerscriptie, van Charles Hoedt, student Ruslandkunde, tegenwoordig directeur van het Neso, afdeling Moskou.