————————
Sophie Marceau als Anna Karenina (1997)
We beginnen vandaag met een taalkundige kwestie. Dit stukje gaat over een stadje niet ver van Moskou, luisterend naar de naam Zjeleznodorozjny. Een plaatsnaam vertalen is zelden nodig, maar ik wil het hier toch. Hoe vertaal je dan Zjeleznodorozjny? Het is een bijvoeglijk naamwoord, gevormd van de twee Russische woorden die samen spoorweg betekenen: zjeleznaja doroga (letterlijk: ijzeren weg). Lastig is nu dat het Nederlands geen bijvoeglijk naamwoord heeft dat is afgeleid van spoorweg. Dat had natuurlijk spoorweeglijk of spoorbaanlijk moeten worden, of spoorlijk, maar die woorden hebben om onduidelijke reden, in de tijd dat de trein zijn intrede deed in ons land, hun weg naar het Nederlands niet gevonden, en men heeft het er verder maar bij gelaten. Dus zitten we nu met samenstellingen als spoorwegstation, spoorwegmuseum en spoorwegovergang – en kan de naam van het stadje Zjeleznodorozjny alleen via een omweggetje naar het Nederlands worden omgezet. Er moet een zelfstandig naamwoord bij. Dat wordt dan Spoorstad of Spoorwegstad. En het aardige is nu, dat de stad zijn (geringe) bekendheid toevalligerwijs te danken heeft aan gebeurtenissen die zich ooit hebben afgespeeld op het spoor – en op papier.
Zjeleznodorozjny heette trouwens niet altijd Zjeleznodorozjny, het stadje had eerder een naam waar het zich een beetje voor schaamde, maar daarover straks meer. Eerst wil ik het geweldige stadslied laten horen, de reden waarom ik mijn oog op het stadje liet vallen. En ik wil er wat onder verwedden dat u, net als ik, na het beluisteren van dat lied zegt: ik wil naar Zjeleznodorozjny! Spoorstad, niet ver van Moskou, ik heb mijn hart aan jou verpand! Met zo’n lied, ter ere van jou geschreven, moet het leven met jou, bij jou, in jou, wel groots en meeslepend zijn!
… Maar eigenlijk had ik al gewaarschuwd kunnen zijn. De tekst van het liedje is bijzonder braaf, over hoe mooi, gezellig en rustig het is in de stad. En dat ‘filmpje’ hierboven, met dat stadslied, staat stil… Er is helemaal niets op te zien! Nu wil ik niet zeggen dat er in heel Spoorstad niks te zien is, maar nader onderzoek naar het stadje waar ik zo plots mijn hart aan had verpand, leverde ontnuchterend weinig op. Kijkt u even naar dit filmpje. De beelden zijn niet echt scherp, maar duidelijk genoeg.
Toch geniet Zjeleznodorzjny/Spoorstad enige bekendheid, maar dat is slechts onder lezers van Russische literatuur. Ik moet toegeven dat bij mij niet meteen een belletje ging rinkelen, maar toen ik las dat de stad aan de zogeheten Gorki-spoorlijn ligt, en dat je er met een treintje kan komen vanaf het Moskouse Koersk Station, dacht ik: wacht even … Komt Venitjska daar niet langs in zijn boemeltrein? Venitsjka, die sympathieke, permanent in hogere sferen verkerende zuipschuit uit Moskva-Petoesjki, het boek van Venedikt Jerofejev? En jawel hoor. In dat boek dragen de hoofdstukken de namen van de stations die voorbij worden gereden. En zo komen we in Moskva-Petoesjki ook Zjeleznodorzjnaja tegen, het station van de stad Zjeleznorozjny. (Waarom de namen van station en stad verschillend worden geschreven, leg ik een andere keer wel uit).
En daar blijft het niet bij. Zjeleznodorozjny telt dertien wijken en twee daarvan worden ook genoemd in Moskva-Petoesjki: Koetsjino en Koepavna. Die twee wijken hebben een eigen station en ook daar rijdt Venitskja voorbij! Terwijl hij druk doende is zich een delirium te drinken, wijdt hij verder helaas geen woord aan Zjeleznodorozjny met zijn drie stations, wat dan weer een beetje afbreuk doet aan de literaire faam van de stad. En die faam kreeg eerder al een behoorlijke knauw…
Want wie weet tegenwoordig nog dat niemand minder dan Anna Karenina zich juist in Zjeleznodorozjny voor de trein wierp? In de tijd dat Lev Tolstoj zijn befaamde roman schreef, heette het stadje alleen anders, en wel: Obiralovka. Die naam verdween in 1939 van de bordjes, wat wel begrijpelijk is, want Obiralovka betekent zo veel als plundering of beroving. Maar met die naamsverandering, hoe begrijpelijk ook, werd wel de link doorgesneden tussen het stadje en een van de bekendste personages uit de Russische literatuur.
Ik gun Zjeleznodorozjny, alleen al vanwege dat stadslied, het allerbeste. Hoe brengen we wat meer leven in de brouwerij daar? Hoe krijgen we bijvoorbeeld wat meer toeristen naar de stad? Is het misschien een idee om de literaire faam van Zjeleznodorozjny weer wat op te poetsen, door een regel over Anna en Venitsjka toe te voegen aan dat lied? Of beter nog: vereeuwig beiden in een standbeeld! Het stationsplein lijkt me daarvoor de aangewezen plek. Zet ze samen op een bankje, Anna elegant met een voile, Venitsjka met zijn koffertje, verwikkeld in een goed gesprek. Et voilà! Een toeristische trekpleister van heb ik jou daar, volgens mij
Het stationsplein van Zjeleznodorozjny, waar Anna en Venitsjka elkaar ooit gaan ontmoeten
———————-
(De oplettende lezer heeft misschien opgemerkt dat het tweede filmpje hierboven als titel heeft: Zjeleznodorozjny de stad die niet bestaat. Ik wilde er niet te veel nadruk op leggen, maar onvermeld laten kan ook niet: in 2015 is Zjeleznodorozjny opgegaan in Balasjicha. Oftewel: als zelfstandige stad bestaat Zjeleznodorozjny niet meer.)
