De Russische nationalist kent zijn held: Joeri Boedanov!

(Eerste publicatie: 13-6-2011)

View fullsize

Vandaag wordt Joeri Boedanov (zie foto) begraven. Dat zal me een fijn schouwspel worden. 

Boedanov kreeg afgelopen vrijdag in Moskou vier kogels in zijn hoofd en overleed ter plekke. De daders zijn spoorloos. Al snel werden bloemen gelegd op de plek van de moord, bij een flat aan de Komsomolski Prospekt. Icoontjes werden opgehangen, kaarsen neergezet, een militaire pet, een speelgoedtankje. Tussen de bloemen liggen briefjes: “Voor een held van Rusland!” Op het minder beschaafde deel van het Russische web, net als elders vrij omvangrijk en luidruchtig, komt men uitroeptekens tekort. “Zelfs na zes kogels vocht hij door. Russen geven zich niet over! Joeri Boedanov, held van Rusland, zullen wij eeuwig gedenken! Leve Rusland!”

"Boedanov - held van Rusland"

Kolonel Boedanov heeft zijn eeuwige roem te danken aan de moord in 2000 op het achttienjarig Tsjetsjeense meisje Elza Koengajeva. Er zijn sterke aanwijzingen dat hij haar eerst had verkracht. Bij wijze van hoge uitzondering kwam het tot een rechtszaak. Boedanov ontkende de moord niet. Hij had gehandeld in een vlaag van woede, verklaarde hij. De rechter achtte hem ontoerekeningsvatbaar en sprak hem vrij, met gedwongen verpleging. Een hogere rechtbank draaide dat terug, uiteindelijk kreeg Boedanov – tot woede van nationalistisch Rusland – tien jaar. In januari 2009 – er restten hem nog 15 maanden van zijn straf - kwam Boedanov voorwaardelijk vrij. 

De moord op Boedanov is voor het Kremlin nogal pijnlijk. Het lijkt sterk op een Tsjtsetsjeense wraakactie, en dan zijn er een paar mogelijkheden: 1. Ramzan Kadyrov, Moskous sterke man in Tsjetsjenië, wist ervan en heeft het niet kunnen tegenhouden. 2. Ramzan Kadyrov wist ervan en heeft het niet wíllen tegenhouden. 3. Ramzan Kadyrov wist er niks van. 4. Ramzan Kadyrov heeft zelf de opdracht tot de moord gegeven. Die laatste optie is onwaarschijnlijk (zou Kadyrov zijn lucratieve relatie met het Kremlin op het spel willen zetten?). Hoe dan ook, in alle vier gevallen blijkt Kadyrov een onbetrouwbare partner.

Met de moord op Boedanov kwam de wet van de bergen, met zijn bloedwraak, weer even naar Moskou. De nationalisten staat het schuim op de lippen. In de voetbalstadions wordt Boedanov met spandoeken geëerd. Naar beschaafdere geluiden is het iets harder zoeken, maar die klinken gelukkig ook nog. Aleksandr Tsjerkasov van mensenrechtenvereniging Memorial: “Ik vrees dat de macht van het geweld op 10 juni op de Komsomolski Prospekt in Moskou heeft gezegevierd. Je kan natuurlijk proberen om de tegenstander met alle middelen te verslaan. Zoals in Beslan – door een school te bestormen, of zoals bij Nord-Ost – door iedereen te vergiftigen met gas. Zo kan je overwinnen, maar dat is de overwinning van barbarij op barbarij. Op die weg, vrees ik, verliest iedereen.” 

Een stem als die van Tsjerkasov zal vandaag op de begrafenis van grote held Boedanov wel niet worden gehoord.

Overwinningsmars - Sjachverdijevs eerbetoon aan de veteranen van 9 mei

(Eerste publicatie: 10-6-2011)

Kan je in Rusland een film-met-een-knipoog maken over 9 mei? De heilige Den Pobedy, de Dag van de Overwinning? Tofik Sjachverdijev deed het en kreeg er in 2000 een Nika voor. De film heet Marsj Pobedy - Overwinningsmars.

Sjachverdijev volgt een groep veteranen die oefenen voor de grote parade op het Rode Plein. Nee, eigenlijk is de film niet met een knipoog gemaakt, maar gewoon met liefde, zonder de pathos die de meeste herdenkingen van de oorlog in Rusland zo moeilijk verteerbaar maakt. Een diepe buiging voor Sjachverdijev en een nog veel diepere buiging voor zijn ‘acteurs’.

De film duurt 37 minuten, bekijk op z’n minst het fragment van 14.15 tot 17.45.

Helaas, helaas, de complete film is niet meer met een hier bruikbare code te plaatsen. Alleen onderstaande vijf minuten kwam ik nog tegen. Googel zelf weedfTop Тофик Шахвердиев Марш Победы en dan krijgt u de film elders gewoon voorgeschoteld.

Heil aan het Slavisch imperium!

(Eerste publicatie: 8-6-2011)

De Russische tekst aan het slot luidt:

“Alleen op de stevige bodem van een unie van alle Slaven is een eigen ontwikkeling mogelijk van de Slavische cultuur-historische soort, politiek onafhankelijk, sterk vanbuiten, veelsoortig vanbinnen.” (N. Ja. Danilevski).

Tuurlijk, joh.

De afdeling voor kinderen met tbc in ziekenhuis nummer 2 in Vladimir. De laatste elf jaar is de afdeling geen enkele keer opgeknapt. De kinderen, die hier soms een half jaar zitten, kwijnen weg in een omgeving die aan een kelder doet denken. De leiding durft er niet hardop over te praten, omdat ze bang is voor de lokale overheid. Fondsen, toegewezen aan de gezondheidszorg, gaan aan de afdeling voorbij.

Ligt Vladimir ergens diep in de Russische provincie (alsof dat een rechtvaardiging zou zijn)? Nee, Vladimir ligt 180 km van Moskou.

Maar kom, laat ons verder schreeuwen over ons imperium.

Kamergenoot Ismail uit Dagestan. Hobbyfotograaf.

(Eerste publicatie: 6-6-2011)

Hoe zou het toch zijn met Ismaïl? 

Ismaïl kwam uit Dagestan. Hij studeerde geschiedenis in Voronezj en woonde in een van de studentenflats aan de Ulitsa Fridricha Engelsa 10A. Hij was daar, in de winter van 1981/1982, mijn kamergenoot.
 

Ismaïl was een beetje wereldvreemd. Wij plakten 30 kopeken op onze brieven naar huis (vijf maal het binnenlands tarief) en Ismaïl wist zeker dat die verplichting ons was opgelegd door de Nederlands regering. En wat wel meer Sovjet-burgers deden: zijn ervaringen op het gebied van overheid en onderdaan projecteerde hij automatisch op alle andere landen van de wereld. De Nederlandse studenten in Voronezj gedroegen zich – in de optiek van Ismaïl uit Dagestan – niet altijd even netjes. Klachten daarover, waarschuwde Ismaïl geërgerd, zouden wel eens bij de Nederlandse ambassade in Moskou kunnen belanden en dan zouden er van die kant ongetwijfeld repercussies volgen! Dat de Nederlandse ambassade ons niet controleerde, maar vooral hielp – we hebben niet geprobeerd om het Ismaïl uit te leggen.

Waarom moest ik opeens denken aan Ismaïl? Omdat ik een mooie reportage tegenkwam over amateurfotografen in de Sovjetunie, hoe zij thuis hun foto’s ontwikkelden.

Fotografie was Ismaïls grote hobby. Hij ontwikkelde zijn foto’s zelf. Ik zal u de details van onze woonomgeving besparen, maar neemt u van mij aan: een Russische studentenflat is daarvoor geen handige omgeving. Ismaïl en ik waren niet alleen op onze kamer, je had ook nog Serjozja uit Rusland en Bert uit Amsterdam. Wanneer Serjozja, Bert en ik eindelijk het licht hadden uitgedaan, had Ismaïl zijn donkere kamer. 

Nooit meer iets gehoord van Ismaïl. Vele jaren later sprak ik een geschiedenisdocent van de universiteit van Voronezj. Ik noemde Ismaïls naam. De docent keek me licht gepijnigd aan en zweeg. Hij kon zich Ismaïl herinneren, maar wenste geen woord aan hem vuil te maken. Naar de reden kan ik slechts gissen. Ik vermoed dat Ismaïl een voorbeeldig Sovjet-onderdaan was, die zijn verplichtingen aan de overheid ijverig nakwam. Wij, Nederlandse studenten, zijn door hem nooit in problemen gekomen, maar die leraar geschiedenis misschien wel.

Ismaïl… Als er weer eens berichten zijn over geweld in Dagestan, moet ik aan hem denken. Aan de muur had hij een foto van Johan Cruijff gehangen. Van mij had hij een oranje sjaaltje gekregen met Hup Holland. Het hing boven zijn bed. Hij sprak het uit als Choer Cholland. Dat hebben we maar zo gelaten. 

(Rechts Ismaïl, links Serjozja. Boven de bureaulamp Johan Cruijff. Op het bureau een ontwikkelbakje. Bij het pijltje een gat in de muur, waarover later nog eens meer.)

En dit was onze keuken.

Racisme in het Russische voetbal: de stadions als etalage van anti-Kaukasische sentimenten. “Stop de staatssteun aan Terek en Anzji!”

(Eerste publicatie: 3-6-2011)

Nergens in Europa zo veel racisme als in Rusland. Nergens in Rusland zo veel racisme als in de voetbalstadions. Zo maar een voorbeeldje. Wat we hier horen zijn supporters van Spartak Moskou op de tribune van FC Zenit in Sint-Petersburg, vorige zondag:

De tekst van het spreekkoor: Питерские бомжи / Дружат они с Анжи / Вместе ебут овец / Скоро вам всем пиздец. De zwervers van Petersburg / zijn vriendjes van Anzji / samen neuken ze schapen / jullie gaan binnenkort allemaal naar de kloten. (‘Zwervers’ is de bijnaam van FC Zenit, Anzji is een club uit de Kaukasische deelrepubliek Dagestan.)

Fratria (niet de officiële, wel de grootste supportervereniging van Spartak) plaatste het filmpje met een gelikt intro prominent op haar website.

Racisme is al jaren een onlosmakelijk onderdeel van het Russische voetbal. De sport toont zich daarmee een getrouwe afspiegeling van een maatschappij waar xenofobie, vreemdelingenhaat en een akelig soort nationalisme nooit ver weg zijn. Sportautoriteiten halen hun schouders op of komen met halfzachte maatregelen die nauwelijks worden nageleefd.

Maar negeren wordt steeds lastiger. De Premjer Liga, de hoogste Russische voetbalafdeling, telt drie ploegen uit de Kaukasus: Spartak Naltsjik uit de deelrepubliek Kabardino-Balkar, Terek Grozny uit Tsjetsjenië met Ruud Gullit als trainer,en Anzji. Vooral de laatste twee doen dit seizoen van zich spreken met forse aankopen. Anzji (met de Braziliaan Roberto Carlos als bekendste aanwinst) staat vierde. Supporters uit het ‘echte’ Rusland bezien die groeiende rol van de Kaukasische ploegen met afkeer. Er gaan stemmen op voor een “competitie-zonder-Kaukasus” en de harde kern van Spartak riep onlangs alle supporters op om de uitwedstrijden in de Kaukasus te boycotten. “Er heerst in die regio een ongezonde situatie”, zo stond in de oproep. Kaukasische clubs worden volgens de Moskouse supporters stelselmatig bevoordeeld en krijgen bovendien miljoenen staatssteun. Zo nemen die clubs dankzij de belastingcenten van de hardwerkende Russen de macht over in het Russische voetbal.

Het is een onzinnig verwijt. Terek Grozny krijgt inderdaad flink wat financiële steun van de (lokale) overheid, maar dat gold in een recent verleden ook voor clubs als Satoern, Krylja Sovetov en Tom Tomsk, clubs die vrij ver weg liggen van de Kaukasus. En wat te denken van Gazprom, het staatsbedrijf dat FC Zenit naar de top van het Russische voetbal stuwde. En het succesvolle Anzji drijft niet eens op staatssteun, maar op privé-kapitaal van zakenman Suleiman Kemirov.

De komst van donkere spelers naar Rusland leidde de afgelopen jaren al vaak tot weinig subtiele taferelen. Dit seizoen nog kreeg Anzji-aanvoerder Alberto Carlos, terwijl hij met zijn Zenit-collega vlakbij een tribune met Zenit-supporters de vlag hees, een banaan voorgehouden. De anti-Kaukasische sentimenten hebben echter een extra dimensie. De Kaukasus maakt immers deel uit van Rusland en veel Russische steden kennen een grote Kaukasische diaspora van vooral arbeidsmigranten, in de volksmond ‘zwartkonten’ genoemd. Vechtpartijen zijn geen zeldzaamheid, vorig jaar werden daarbij in Moskou twee Spartak-supporters gedood.

Het leidde tot nog meer anti-Kaukasische uitingen en nog strengere veiligheidsmaatregelen rond voetbalwedstrijden. Een oplossing voor het probleem is niet in zicht, daarvoor ligt het racisme van de supporters te veel ingebed in de algemene xenofobie die de Russische samenleving kenmerkt.

Anzji deed eerder dit seizoen een poging om de gemoederen wat tot bedaren te brengen. Supporters van het bezoekende Zenit werden nadrukkelijk verwelkomd en in het stadion hingen spandoeken die spraken van vriendschap tussen beide supportersgroepen. Menig Zenit-supporter zal hier met gemengde gevoelens naar hebben gekeken. Hoezo vriendschap met die gasten uit Dagestan! Voor de supporters van Spartak Moskou was het in elk geval een kans voor open doel. Kijkt u nog even naar het filmpje bovenaan.

Op de officiële site van Spartak Moskou (waarop een link naar de site van de harde Fratria-kern) verscheen daags na de uitwedstrijd bij FC Zenit een oproep van veteranen aan de supporters. Tot de ondertekenaars behoorde Valeri Karpin, de huidige trainer. Het verzoek aan de supporters was om zich te gedragen en toch vooral geen vuurwerk meer af te steken. Dat kan de club veel geld kosten en straks moeten we nog zonder publiek spelen! Over de spreekkoren geen woord.

Overigens maakte Karpin zich na afloop wel druk over een Tweet van Zenit-middenvelder Roman Sjirokov. Die feliciteerde de varkentjes (de bijnaam van Spartak) met de welverdiende 3-0 nederlaag. Daar moest de ethische commissie van de Russische voetbalbond zich maar eens over buigen, vond Karpin.

Bij FC Zenit is de kerk nooit ver weg. En een grammaticales tijdens het voetbal

(Eerste publicatie: 31-5-2011)

Hoeveel voetbalstadions zijn er met uitzicht op een kerk? Niet veel, denk ik. En hoeveel voetbalstadions zijn er met uitzicht op meerdere kerken? Nog minder, denk ik. Koop bij FC Zenit een kaartje voor een hoge ring en je ziet er drie. (Of misschien wel vier. Volgende keer even checken.) Kijk bijvoorbeeld even naar het eerste filmpje, zet ‘m stop op 0.40 en deel mijn verdriet. Er is een nieuw stadion in aanbouw. Heel modern en zo, en geen kerk in de buurt.

De twee filmpjes hieronder zijn van afgelopen zondag. Wij wonnen met 3-0 van Spartak Moskou. Het eerste doelpunt is van Danko Lazovic, die wij helaas nog kennen uit zijn PSV-tijd. Op de fansite van FC Zenit schreef iemand na zijn aankomst in Sint-Petersburg: Welkom, Slavische broeder!

En attentie, docenten Russisch! Het tweede filmpje bevat een prachtig voorbeeld van het gebruik van het nesoversjennyi vid in het Russisch. Meteen aan het begin zegt de commentator: Zenit vyigryvaet 2-0. Een ongeoefend Nederlands oor denkt dan te horen: Zenit wint (heeft dus al gewonnen) met 2-0. Nee, hier wordt gezegd: Zenit is met 2-0 aan het winnen, oftewel: ze staan met 2-0 voor, het is nog niet voorbij. (Wat meteen ook blijkt: Spartak krijgt er mooi nog eentje om de oren.) Het tegenovergestelde heb je natuurlijk ook: Zenit proigryvaet (Zenit staat achter), maar dat komt veel minder vaak voor.

Sint-Petersburg heeft een monument voor een wak

(Eerste publicatie: 26-5-2011)

View fullsize

Een monument voor een wak? Jazeker, een monument voor een wak. Sint-Petersburg heeft het. 

Het monument is er sinds 2001 en ik moet er al heel vak langs zijn gelopen zonder het op te merken. Je moet ook wel weten waar het zit! Ga naar de Fontanka en loop bij nummer 21 de afloop af naar het water. En zie…

De tekst luidt: Hier uit een wak in het ijs haalden de inwoners van het belegerde Leningrad water. Volgens de omschrijvingen die ik tegenkwam, heeft de vrouw aan haar linkerhand of op haar linkerarm (het Russisch heeft één woord voor arm en hand) een kind en in haar rechterhand een emmer. Op de foto zie ik dat niet terug, maar ik ga het monument natuurlijk bekijken bij mijn eerstvolgende bezoek aan Sint-Petersburg.

Vorig jaar werden op 22 juni (de dag waarop in 1941 de Duitsers de Sovjetunie binnenvielen) om 04.00 uur bij het gedenkteken 1418 kaarsjes aangestoken, een voor elke dag van het beleg van Leningrad. Of dat ook dit jaar weer gebeurt, weet ik niet. Ik weet ook niet of mijn liefde voor de stad zo ver gaat, dat ik daar bij zou willen zijn, op dat tijdstip.

Voltsjansk heeft de mooiste tram van Rusland - deel 2

(Eerste publicatie: 23-5-2011)

We keren terug naar Voltsjansk, het stadje in de provincie Sverdlovsk met de mooiste tramlijn van Rusland. (Deel 1 over het trammetje vindt u hier). In onderstaand filmpje rijden we weer een stukje mee. “Pojechali!”, zegt bestuurder Lena aan het begin van haar dienst. Het is hetzelfde woord waarmee Joeri Gagarin ooit aan zijn ruimtevlucht begon.

Om te werken op de tram van Voltsjansk, vertelt de verslaggeefster, moet je iets hebben van een natuurliefhebber, padvinder en medewerker van het Ministerie van Rampenbestrijding. Nooit geweten dat je een ontspoorde tram met een paar takken weer op de rails kunt krijgen. Dat gebeurt vanaf 1.40. Als er even later weer een ontsporing wordt gemeld, ontsnapt de monteur een mooie vloek, een combinatie van de Russische woorden voor Japans en moeder – een eufemisme voor een andere vloek die ik hier onvermeld laat. (Vanaf 3.18 kunt u het filmpje ongezien laten, dan volgen er alleen nog wat amateurbeelden).

En hieronder vertelt Aleksandr Smetannikov, directeur van Avtoelektrotransport, over zijn inspanningen om de tram van Voltsjansk op de rails te houden. Die strijd voert hij al jaren, met wisselend succes. Een gelukje was de sluiting van het lijntje van het nabijgelegen Karpinsk. “Toen hebben we als partizanen het depot daar leeggehaald." De onderdelen konden ze in Volstjansk goed gebruiken. De stad is arm, de provincie geeft net genoeg geld om te overleven. Geld om de remise op te knappen is er niet, de sporen van de laatste brand (“Kortsluiting, en we hadden de pech dat de tram net in de remise stond.”) zijn dan ook nog goed zichtbaar.

Het takenpakket van directeur Smetannikov is de afgelopen jaren uitgebreid. Behalve voor de tram, is hij ook verantwoordelijk voor het sneeuwruimen en het vuilnisafvoer in de stad. En onlangs is daar nog de zorg voor het lokale badhuis bijgekomen. Raadselachtig zijn voor mij de beelden op 08.04. Wat doen die vissen daar in die badkuip?

Voltsjansk heeft de mooiste tram van Rusland - deel 1

(Eerste publicatie: 14-5-2011)

We verplaatsen ons naar een punt 2105 km ten oosten van Moskou en 452 km ten noorden van Jekaterinburg. We stellen ons op in de tajga tussen twee nederzettingen die samen het stadje Voltsjansk vormen. Even geduld, nog even geduld, nóg even geduld… en daar komt ie aan… (geluid aanzetten!):

Laat u niet in de war brengen door dat cijfer zeven op de voorkant, alsof ze daar in Voltsjansk zeven – of misschien wel meer - verschillende tramlijnen hebben. Ze hebben er eentje, enkelspoor, en ze zijn er maar wat trots op! Voltsjansk – ooit 36.000 inwoners, nu nog zo’n 10.000 - is de kleinste stad in Rusland met een tramlijn. Daar is zelfs een oorkonde van.

Van begin tot eind ben je een klein half uur onderweg. Een blogger filmde de complete route vanuit de tram. Werkelijk prachtig, al is het jammer dat hij het filmpje in een versnelde versie op internet heeft gezet.

En je wilt natuurlijk ook het echt geluid erbij. Gelukkig zijn er andere filmpjes die daarin voorzien. Hier eentje van ’s avonds, duidelijk in de zomer. Duidelijk ook dat de elektriciteit hapert. Wanneer de tram in beweging komt, blijft er nauwelijks voldoende over voor de lampen binnen.

En tenslotte nog een heel aparte versie. Met geluid en op normale snelheid, door de achterruit gefilmd en achterstevoren op internet gezet. Maakt niks uit, het resultaat blijft dat ik heel, heel erg graag een keertje naar Voltstjansk wil.

Zo’n lijntje onderhouden valt niet mee. In mijn volgende stukje een reportage over de zeer vindingrijke onderhoudsploeg en een interview met de directeur, die ook verantwoordelijk is voor het badhuis.

Voor deel 2 klikt u hier.