Enkele jaren geleden heb ik het nummer vertaald. Ik liet het horen aan Ernst Daniel Smid en die nam het op zijn repertoire. Het staat op zijn CD Als de dag van toen. Bij het vertalen zat ik met een vervelend dilemma. Over de oplossing heb ik nog steeds twijfels, misschien zelfs spijt. Heb ik de goede keus gemaakt? Bernes zingt in het eerste couplet letterlijk:
Het schijnt me toe, soms, dat de soldaten
Die niet zijn teruggekeerd van de bloedige velden
Toentertijd niet in onze aarde zijn gelegd,
Maar zijn veranderd in witte kraanvogels
Sleutelwoord is Kraanvogels, de titel van het nummer. Een hopeloos woord voor een Nederlandse lied! Er rijmt bijna niets op en – onderschat dat niet - de klemtoon ligt onhandig. Daar staat tegenover dat de kraanvogel in Rusland een sterke symbolische waarde heeft. Zijn overvliegen markeert de seizoenen, zijn vlucht staat voor het verglijden van de tijd.
Mijn dilemma was: handhaaf ik de kraanvogel en produceer ik een hopeloze, moeizaam zingbare tekst? Of schrap ik de kraanvogel en lever ik vloeiende, soepel zingbare regels af die naadloos tegen de melodie aanliggen? Met pijn in mijn hart koos ik voor het tweede. Ernst Daniel Smid zingt in mijn vertaling:
Soms denk ik dat jonge frontsoldaten
Die na een zwaar gevecht zijn heengegaan
Nooit in een graf zijn neergelaten
Maar zijn opgevlogen als een witte zwaan
Die witte zwaan stuit menig Rus tegen de borst. Dat begrijp ik helemaal, maar ik heb de ‘belangen’ van de zanger (en de luisteraar) zwaarder laten wegen. Ik werd in die keus gesterkt, toen ik (naderhand!) ontdekte dat Herman van Veen het nummer ook ooit heeft uitgevoerd. De vertaling is – ik durf het bijna niet te zeggen – van Willem Wilmink, en die heeft de kraanvogels wel laten staan. Het resultaat is – ik durf ook dat bijna niet te zeggen - moeilijker zingbaar:
Soms denk, soms denk ik wel dat de soldaten
die in de oorlogen gevallen zijn,
niet onder witte kruisen zijn begraven,
maar dat ze kraanvogels geworden zijn
Oordeelt u zelf. Van beide versies is een kort fragmentje te beluisteren (via een extern linkje, embedden lukt helaas niet). Hier die van Herman van Veen (onder de tracklist, de tweede nummer 11). Nog net is te horen hoe hij zich door die vierde regel worstelt. En hier een fragmentje van Ernst Daniël Smid (track 14). Duidelijk toch, dat mijn vertaling beter klinkt? Daar staat het verlies van de kraanvogels tegenover, het symbool dat voor Russen zo veelzeggend is en emotioneel beladen.
Ter verdediging kan nog gezegd worden dat de Nederlandse luisteraar een kraanvogel doorgaans hooguit kent uit de dierentuin. Laat je de kraanvogel in de vertaling staan, dan nog komt de symboliek niet over. De gemiddelde Nederlander heeft niets met kraanvogels, in elk geval minder dan met zwanen. Een tekst met een zwaan zal voor hem dus eerder tot leven komen dan een tekst met een kraanvogel.
De Nederlandse reacties op de versie van Ernst Daniël Smid zijn eensluidend: men is ontroerd, met vindt het prachtig. Ook dat sterkt me in mijn keus. Maar de twijfel blijft… Had ik die kraanvogels niet toch moeten laten staan?
Voor de volledigheid hieronder drie versies: de letterlijke vertaling, de vertaling van Wilmink en de vertaling van mij.
Het schijnt me toe, soms, dat soldaten
Die niet zijn teruggekeerd van de bloedige velden
Toentertijd niet in onze aarde zijn gelegd,
Maar zijn veranderd in witte kraanvogels
Sinds die verre tijden vliegen zij, tot op heden,
Ze vliegen en roepen ons aan met hun stem
Is het soms daarom dat wij zo vaak en verdrietig
Stil zijn, terwijl we kijken naar de hemelen
Er vliegt, vliegt langs de hemel een vermoeide wig
Vliegt in de mist, aan het einde van de dag.
En in dat gelid is een kleine tussenruimte,
Misschien is dat (een) plek voor mij
Er komt een dag en met een vlucht kraanvogels
Vlieg ik in eenzelfde blauwgrijze mist
Vanonder de hemel roep ik dan als een vogel
Jullie allen, die ik achterliet op de aarde.
----------------------------------------------------
Soms denk, soms denk ik wel dat de soldaten
die in de oorlogen gevallen zijn,
niet onder witte kruisen zijn begraven,
maar dat ze kraanvogels geworden zijn.
Ze roepen ons uit lang voorbije tijden,
hun hese stemmen roepen in hun vlucht.
't Is misschien daarom, dat wij zo dikwijls kijken,
diep in gedachten, naar de avondlucht.
Daar, in de laatste lichtglans van de schemer,
gaat een vermoeide vogeltrek voorbij.
Ik zie een lege plaats in hun geleed'ren,
misschien is dat de plek, bestemd voor mij.
Als ik met hen de hemel zal bevolken,
voorbijtrek in het schemerend verschiet,
dan zie ik jullie uit de verre wolken,
dan roep ik jullie, die ik achterliet.
---------------------------------------------------
Soms denk ik dat jonge frontsoldaten
Die na een zwaar gevecht zijn heengegaan
Nooit in een graf zijn neergelaten
Maar zijn opgevlogen als een witte zwaan
Ze vliegen sinds die lang vervlogen dagen
En wenken ons en roepen in de lucht
Zijn wij daarom bij hun vleugelslagen
Vaak even stil, kijkend naar hun vlucht?
Ze vliegen als de dag is afgelopen
Aan de hemel in een schuine rij
En in die rij is nog wat ruimte open
Misschien is dat een plek voor mij
Er komt een dag dan zweef ik met de zwanen
Terwijl het avondblauw van kleur verschiet
En ik roep dan, als een vogel, mijn kompanen
Iedereen die ik op aarde achterliet.
(Hier een kort vervolg.)
Bij wijze van uitzondering heb ik ook de commentaren bij dit stukje overgeheveld uit mijn oude weblog. Daarbij is boven elk commentaar automatisch mijn naam komen te staan - is het commentaar van iemand anders, dan staat zijn naam er tussen haakjes, achteraan, bij.
