Alweer de Moskouse metro... Nu met vijf winnaars!

(Eerste publicatie: 11-11-2009)

Alweer een stukje over de Moskouse metro, terwijl ik helemaal niet zo van die metro houd. Ja, de oude stations zijn alle indrukwekkend, maar ik vind het er te druk, te slonzig, te lawaaiig. Er hangt een vage spanning in de lucht. Vaak heb ik onder de grond in Moskou het gevoel dat er elk moment iets heel vervelends kan gebeuren.

[Helaas, de linkjes in de alinea's hieronder doen het niet meer. Die prachtige site van de metro is om zeep geholpen. Die Was kennelijk te luchtig, te vrolijk. Wel vond ik nog bovenstaande afbeelding, die een indruk geeft, maar de rest: verdwenen! Jammer.]   

Nee, dan de website van de Moskouse metro! Wat een contrast! Die is luchtig, op het vrolijke af. Dat ben ik helemaal niet gewend van grote Russische organisaties. Neem maar eens een kijkje: hier. Bovenin komt een metrotreintje aangereden, hups, daar gaan de deurtjes open. Rechtsboven bewegen de roltrappen, er staan mensjes voor de kassa. Klik door en de kleur van de treintjes verandert, of je staat opeens buiten voor een station. En klik je op vacatures… afijn, ik ben er uren zoet mee.

Temperatuur in de stations, een vrij zinloze, maar onweerstaanbare link (het warmst is het nu in station VDNCh: 24,3 graden!). En hier, een interactieve metrokaart. Klik twee stations aan en je krijgt de reistijd te zien. De langste rit die ik zo snel kon vinden: van Mitino naar Boeninskaja Alleja: 1 uur 24 minuten. En leuke prijsvraagjes dat ze hebben! Hier, raad uit welke film de metro-foto’s komen. (Ik herken alleen John Travolta in Saturday Night Fever in de metro van New York).

Maar waarom eigenlijk nu alweer een stukje over de Moskouse metro? Omdat de winnaars bekend zijn van de ontwerpwedstrijd voor een logo tere ere van het 75-jarig bestaan. Ik schreef er hier al over. Ik zat er naast, ik verwachtte dat het winnende logo zou teruggrijpen op de geschiedenis. Maar nee, ook hier overheerst weer het luchtige, vrolijke. De jury kon niet kiezen en heeft uit de kleine vierhonderd inzendingen vijf winnaars aangewezen. Twee daarvan – toch wel het bewijs dat ik niet van de straat ben - werden ook door mij al genoemd. Hier de vijf winnaars:


Twee veteranen: Rambo en Viktor Astafjev

in ,

(Eerste publicatie:  6-11-09)

Ten zeerste aanbevolen: de verzamelde brieven van schrijver Viktor Astafjev (1924-2001). De verzameling brieven begint in 1952, ik ben inmiddels bij januari 1986 en daar kwam ik iets opmerkelijks tegen.

Astafjev, Siberiër, oorlogsveteraan en een grote naam in de Russische literaire wereld, is in München. Hij logeert bij het gezin van zijn vertaalster en ze gaan naar de film: Rambo! Ik zou iets anders hebben uitgekozen, maar het blijkt een schot in de roos. Astafjev schrijft aan zijn vrouw:

“Geweldige film! Geweldig! Over hoe ze iemand uit onze tijd hebben verleid, een soldaat van hem hebben gemaakt, een held, en die daarna in een hoek wordt gejaagd door allerlei klein volk, waartegen hij zich moet verdedigen. En al verdedigend verandert hij in een verschrikkelijk, wraakzuchtig half mens-half dier, in een superreus. Maar daarbij blijft hij wel bij zijn positieven en vermoordt hij alleen de schoften… Een moderne Tarzan, maar wel een soort Tarzan met voortdurend droeve ogen. En aan het einde huilt hij als een kind op de borst van zijn vroegere commandant en laat hij zich de handboeien aandoen.”

Het kan bijna niet anders: Astafjev, zelf oorlogsveteraan, voelde zich verwant met die Amerikaanse Rambo. Als gewoon frontsoldaat zat hij in het heetst van de strijd, drie keer raakte hij gewond. Na 1945 streed hij – vooral op schrift – tegen het ‘hoera-beeld’ dat in de Russische literatuur en media van de oorlog werd geschetst. Verbitterd zag hij, hoe veel commandanten en politieke commissarissen zich steeds vaker voorstonden op hun dapperheid en militair vernuft, terwijl zij in werkelijkheid op veilige afstand van het front verbleven, ondertussen kwistig strooiend met de troepen in de vuurlinie. Voor de ervaringen van de gewone soldaat was in de literatuur en de geschiedschrijving weinig plaats, zo ondervond Astafjev aan den lijve. In zijn brieven duikt die verbittering, over de schoften die ‘zijn’ oorlog hadden geannexeerd, steeds weer op. Hetzelfde soort schoften waartegen Rambo, die veteraan uit een heel andere oorlog, ook tegen vocht.

Виктор Астафьев : Нет мне ответа. (Brievendagboek 1952-2001). Irkoetsk, 2009

Eerder plaatste ik al enkele vertaalde fragmenten uit de brieven.

Hebben Chroesjtsjov en Nixon in 1959 in Moskou staan zoenen?

in

(Eerste publicatie:  30-10-2009)

Helemaal links - als ik het goed heb: Kliment Vorosjiov. De man in het midden met snorrejte: Anastas Mikojan. Geheel rechts denkt Leonid Brezjnev er het zijne van.

Heeft partijleider Nikita Chroesjtsjov de Amerikaanse vice-president Richard Nixon in 1959 in Moskou een oneerbaar voorstel gedaan? Volgens de site [zie updates onderaan] van Teaching American History wel, volgens mij niet.

Nixon bezocht in juli 1959 samen met Chroesjtsjov de Amerikaanse Tentoonstelling in het Sokolniki park. Beide leiders discussieerden er vrolijk op los, onder meer in een showkeuken. Hun gesnoef werd bekend als de Kitchen Debate. Hier een fragment dat ik aantrof bij Teaching American History, waar men zo veel mogelijk originele bronnen publiceert:


Nixon: You must not be afraid of ideas.

Chroesjtsjov: We’re saying it is you who must not be afraid of ideas. We’re not afraid of anything.

Nixon: Well, then, let’s have more exchange of them. We all agree on that?

Chroesjtsjov: Good [turns to translator:]. Now, what did I agree on?

Nixon: [interrupts] Now, let’s go look at our pictures.

Chroesjtsjov: Yes, I agree. But first I want to clarify what I’m agreeing on. Don’t I have that right? I know that I’m dealing with a very good lawyer. Therefore, I want to be unwavering in my miner’s girth, so our miners will say, “He’s ours and he doesn’t give in!”

Nixon: No question about that.

Chroesjtsjov: You’re a lawyer of Capitalism, I’m a lawyer for Communism. Let’s kiss.

Een wel heel verrassende wending aan het gesprek!

Hadden we met z'n allen iets gemist? Was de onvoorspelbare Chroesjtsjov nog impulsiever dan we al wisten? Helaas, het klopt niet. Foutje van de vertaler bij Teaching America History. Hier is een opname van de discussie (die zich niet alleen in een keuken afspeelde). Op 04.36 zegt Chroesjtsjov: Давай, посоревнуемся (Davai, posorevnoejemsja) - Laten we de strijd aangaan. En niet …Давай, поцелуемся (Davai, potseloejemsja) – Laten we zoenen.

Ik ga ze daar bij Teaching American History maar eens een mailtje sturen. Mijn bijdrage aan de geschiedschrijving van de Koude Oorlog.

Update: Op mijn mailtje van vijf jaar geleden is nimmer een reactie gekomen en de fout staat er nog steeds. Update 2: Het linkje in de tekst hierboven naar de Engelse versie werkt niet meer, hier een nieuw linkje. De fout is alsnog aangepast. Of dat komt door mijn kritische blik weet ik niet, maar zonder tegenbericht ga ik daar natuurlijk wel van uit.

Stalin terug in de Moskouse metro, met een Mongoolse spion als directeur

in , ,

(Eerste publicatie: 28-10-2009)

Het was al aangekondigd en is nu ook gebeurd: in de hal van het Moskouse metrostation Koerskaja is het citaat over Stalin, opnieuw aangebracht bij de restauratie, aangevuld met de rest van de regel, waarin Lenin wordt genoemd. Het complete citaat, uit het oude Sovjet-volkslied, luidt nu:

“Door de stormen straalde ons het licht van de vrijheid toe / en Lenin de grote bescheen ons pad / Stalin heeft ons grootgebracht / ons geïnspireerd tot trouw aan het volk / tot arbeid en heldendaden”. 

Metrodirecteur Dmitri Gajev en de Moskouse hoofd-architect Aleksandr Koezmin begijpen niet waarom die regels, en vooral die over Stalin, tot zo veel protesten hebben geleid. Het station wordt teruggebracht in zijn oorspronkelijk staat, meer is het toch niet? Nou vooruit, maar om het dan volledig authentiek te maken, zo las ik ergens in een commentaar, zou het geen slecht idee zijn om die Gajev en Koezmin te executeren als Mongoolse spionnen.

Inderdaad een goed idee, waar ik graag op voort borduur. Niet zo maar executeren natuurlijk. Eerst even een beetje martelen. Gebroken neus, even een nier kapot slaan en omdat ze het verdommen om de bekentenis te tekenen, ook maar even een paar vingers breken, tussen de deur. Beloven we dat ze niet worden doodgeschoten. Dan tekenen ze (met de andere hand), worden ze toch doodgeschoten! En de echtgenotes van beide heren.. . Als vrouw van een vijand van het volk ben je natuurlijk niet meer in Moskou te handhaven. Voorlopig maar even een verbanning. En over een jaartje lekker naar een kamp ergens richting poolcirkel. Tussen de criminelen. Komen ze ooit vrij, dan fysiek verminkt en geestelijk vertrapt. En de kinderen van Gajev en Koezmin, laten we die vooral niet vergeten… Daar hebben we nog een leuk internaat voor! Eens kijken, er is er net weer eentje opgeleverd in de Kaukasus. Veel leegstand daar, sinds de Tsjetsjenen zijn gedeporteerd.

Nou ja, u hebt het beeld van die tijd nu wel zo’n beetje voor u. Zeg maar: de oorspronkelijke staat, volledig authentiek.

(Meer over de restauratie, onder meer over het nog ontbrekende standbeeld van Stalin, vindt u hier.)  [Linkje werkt nog niet]

Het Sovjet-leger: elektronica in de Burgerloorlog en in de Moskouse metro

in , ,

(Eerste publicatie: 21-10-2009)

Vooruit dan, nog één stukje over Russische muurversieringen, omdat het zo mooi aansluit bij mijn vorige twee posts (zie hier en hier).

Dit keer dalen we af in de Moskouse metro, en wel op het Kievskaja-station aan de cirkellijn. Beneden treffen we tal van mozaïeken aan, gewijd aan Oekraïene, ooit één van de vijftien republieken van de Sovjetunie. (We zetten er toen nog een lidwoord voor: dé Oekraïene. In het Russisch deden ze dat nooit en doen ze dat ook nu niet, want het Russisch heeft geen lidwoorden).

We zien een tafereel uit de Burgeroorlog. Niets aan de hand, op het eerste gezicht:

Maar dan zoemen we in op de soldaat linksonder. Waarbij we herhalen dat het om een tafereel gaat uit de Burgeroorlog en waar we aan toevoegen dat het station is gebouwd in de jaren vijftig. De soldaat zit voor een laptop, heeft in de ene hand een mobieltje en in de andere een personal organiser. Dat ziet een kind.

Leg dat maar eens uit.

De mooiste voetgangerstunnels van de USSR vindt u in Rostov aan de Don

in

(Eerste publicatie: 20-10-2009)

Eergisteren stuurde ik u naar Borovsk om daar de muurschilderingen te gaan bekijken. Vandaag gaan we naar Rostov aan de Don. Dat is even een zit – misschien kunt u maar beter het vliegtuig nemen of de trein – maar dan heb je ook wat.

Rostov aan de Don heeft volgens mij de mooiste voetgangerstunnels van de gehele vroegere Sovjetunie. Eind jaren zeventig werden een aantal tunnels in het centrum opgesierd met taferelen uit het rijke Sovjet-leven. Spelende kinderen bij flats in aanbouw, een geboortekliniek, een eindexamenbal …

De naam van de kunstenaar heb ik nog niet kunnen achterhalen. Is er een tegelfabriek in de buurt van de stad? Wel bestaat al een legende over de versieringen. De baas van de stad, eerste partijsecretaris Bondarenko, zou zo tevreden zijn geweest over de tegels in zijn badkamer, dat hij besloot om ook de tunnels te verfraaien. Of er iets op die badkamertegels stond afgebeeld, en wat voor taferelen dan wel precies, dat vermeldt de historie niet.

Tijdens de perestrojka gingen de Sovjet-beelden – hoe symbolisch! – grotendeels schuil achter talloze kiosken waar druk handel werd gedreven. Als ik de diverse internetbronnen moet geloven, zijn ze inmiddels weer vrijgemaakt en goed zichtbaar en verkeren ze in een redelijke staat. Je mag toch hopen dat zo’n prachtig tijdsbeeld bewaard blijft. In elk geval kwamen de mozaieken vorig jaar in een verkiezing van de "zeven wonderen van Rostov" op de eerste plaats terecht.

Grote afwezige – althans op de foto’s die ik heb kunnen vinden: Lenin.

(Meer foto's hier)

De muurschilderingen in Borovsk van Vladimir Ovtsjinnikov

in

(Eerste publicatie:  18-10-2009)

In Borovsk ben ik nog nooit geweest, maar een uitstapje naar dit stadje (in de provincie Kaloega, 80 km ten zuidwesten van Moskou) kan ik van harte aanbevelen. Wat een mooie muurschilderingen hebben ze daar!

De versieringen zijn het werk van kunstenaar Vladimir Ovtsjinnikov, die na zijn pensionering besloot om Borovsk een wat vrolijker aanzien te geven. Het stadje telt inmiddels zo’n 120 muurschilderingen. Veel meer zullen dat er vermoedelijk niet worden, Ovtsjinnikov heeft ruzie met de gemeente.


Ovtsjinnikov koos aanvankelijk voor historische thema’s. Napoleon te paard (de Fransman verbleef één dag in Borovsk), raketwetenschapper Tsiolkovski (hij was hier leraar), de oude brandweer, de familie Polezjaev van de plaatselijke textielfabriek. Daarna volgden ook beelden uit het dagelijks leven.


Ovtsjinnikov werd gesteund door de gemeente en kreeg opdrachten van particulieren en bedrijven. Het ging fout toen de kunstenaar zijn thema’s iets verlegde. Hij schilderde de Moskouse burgemeester Loezjkov voor de herbouwde Verlosserskerk, naast hem de gouverneur van Kaloega met een vervallen kerk in Borovsk en boven diens hoofd het opschrift: “Kunt u dat ook?”. Dat tafereel werd verwijderd en sindsdien moet Ovtsjinnikov eerst zijn schetsen op het gemeentehuis laten zien. De laatste zes, aldus de kunstenaar, werden alle afgekeurd. Zwaar overdreven, aldus de burgemeester, “als je hem gelooft, laat ik er tegenover elke nieuwe die hij maakt, twee overschilderen”.

Kort en goed, de verhoudingen zijn verzuurd, Ovtsjinnikov heeft besloten om in het naburige Obninsk verder te schilderen. U moet uw uitstapje naar Borovsk niet te lang uitstellen. Goed beschermd of onderhouden worden de schilderingen niet en in het Russische klimaat zijn ze geen eeuwig leven beschoren.

Update, mei 2014: Een aantal schilderingen zijn inmiddels beklad met 'echte' grafiti.

Een logo voor de jarige Moskouse metro

in ,

(Eerste publicatie: 16-10-2009)

De Moskouse metro viert komend jaar zijn 75-jarig bestaan. Reden genoeg om een wedstrijd uit te schrijven: wie ontwerpt het mooiste logo voor de festiviteiten? Iedereen mocht meedoen, de inschrijving is inmiddels gesloten, de winnaar wordt begin november bekendgemaakt.

Alle inzendingen, een kleine 400, zijn te bewonderen op de site van de Moskouse metro (klik op het uitklapmenuutje). In de meeste ontwerpen komt de rode hoofdletter M terug, vaak in een blauwe cirkel. Daar is ook bijna geen ontkomen aan, al sinds de opening van de metro in 1935 is dat het symbool van de Moskouse metro. Het is een ontwerp van architect Ivan Taranov, die ook de eerste wagons vormgaf.

Grofweg zijn de ontwerpen te verdelen in twee groepen: de vrolijke, feestelijke en de ontwerpen met wat meer historisch besef. Dit zijn twee vrolijke voorbeelden:


Heel sympathiek, maar ik vermoed dat de winnaar toch gaat komen uit de tweede groep, waarvan bovenaan dit stukje al een voorbeeld staat (de korenaren zijn een verwijzing naar het wapen van de USSR). Het ontwerp hieronder valt in dezelfde categorie:

Veel ontwerpen gebruiken de metrokaart als basis, zoals in dit voorbeeld. De cijfers vallen samen met een aantal van de lijnen (boog van de 5 uiteraard met een deel van de Cirkellijn), zodat het cijfer 75 ontstaat: 



Dit vind ik een aardig ontwerp, met centraal twee wagondeuren, maar verder wel een beetje kaal:


En in de categorie Origineel, maar kansloos, dit logo van de Moskouse designer Andrej Koezmin, voor wie de Moskouse metro een voorbeeld is van wat de tot mens geëvolueerde aap zoal vermag:

Update: en de winnaars vindt u hier.

Van Kamtsjatka via Londen naar de Wadden

in ,

(Eerste publicatie: 14-10-2009)

De Wadden en Kamtsjatka liggen – in taalkundig opzicht - dichter bij elkaar dan u denkt.

Afgelopen zondag was ik in het Pushkin House in Londen, een cultureel centrum voor Russischtaligen. Volgens de website zou er Что? Где? Когда? worden gespeeld, Wat? Waar? Wanneer?, een in Rusland zeer populaire kwis. Teams van vijf, zes man moeten binnen een minuut vragen beantwoorden door logisch na te denken en door gegevens te combineren die in de vraagstelling zijn vervat. Een soort hersengymnastiek in groepsverband. Ik dacht mij als toeschouwer afzijdig te kunnen houden, maar werd zonder pardon ingedeeld bij een team.

Het werd af en toe wat rumoerig en de spelleidster riep het zaaltje tot de orde. Ze richtte zich tot het drukste tafeltje in de hoek het verst bij haar vandaan: “Rebjata na Kamtsjatke”… (Jongens op Kamtsjatka…). Met andere woorden: Jullie daar in de verte, aan de rand …

Dankzij het fameuze bordspel Risk is die uitdrukking voor de gemiddelde Nederlander ook heel beeldend. Kamtsjatka, dat ligt daar helemaal rechts op het bord, aan de rand, je kan er met je legers oversteken naar Alaska. Hoe zou je dat vertalen naar Nederlandse omstandigheden? Ik zou kiezen voor: “Jongens op de Wadden…” Dat heeft ook iets weids en verwegs. Toch eens proberen om deze uitdrukking te laten beklijven. Ik ga haar zo vaak mogelijk gebruiken! Mocht ze inderdaad gaan opduiken in het Nederlands, dan weet u hoe ze hier terecht is gekomen: via Kamtsjatka en het Pushkin House in Londen. En dan weet u ook wie dat voor elkaar heeft gekregen.

Ik heb me tijdens de kwis dapper geweerd. We zijn vierde geworden (van de zes). Voor meer activiteiten van het Pushkin House klikt u hier.